ქართული ღვთაებენი

დღეს საკმაოდ უჩვეულო თემის წამოწყენა მომინდა.რამდენად განსხვავდება წინა თემებისგან თავად განსაჯეთ. სავსებით შესაძლებელია რომ მას ცალკე ბლოგი გავუკეთო მაგრამ ჯერჯერობით აქედან დავიწყებ. ვისაუბრებთ საკმაოდ საინტერესო თემაზე. ქართულ წარმართულ ღვთაებებზე. მოდით პირდაპირ დავიწყებ. მაშ ასე...

ქართული ღვთაებენი

ყოველთვის დაუმსახურებლად მივიწყებულად მეჩვენებოდა ქართული წარმართული ღვთაებათა პანთეონი. მითუმეტეს კარგად გაპიარებული ეგვიპტური, სკანდინავიური, სპარსული და ბერძნულ-რომაული პანთეონების ხშირი ხსენების ფონზე ( მითუმეტეს რომ ბერძნულს თავის ღმერთთა პანთეონის დიდი ნაწილი სხვა მითოლოგიიდან დასესხებული ხვთაებებით ააქვს შევსებული და შემდეგ კარგად “გაპიარებული”, ეგ საქმე კარგად გამოსდიოდათ)

მოდით თავი ვანებოთ სხვებს და ჩვენს საკუთარს მივხედოთ.

სამწუხაროდ ძნელია ვივარაუდოთ თუ რომელი იყო უმთავრესი ღვთაება .თუმცა სანამ თავად რვთაებეს მივადგებოდეთ გავიგოთ მაშინდელი სამყაროს მთლიანი არქიტექტურა. სამყარო იყოფოდა არამარტო ჰორიზონტალურად, არამედ ვერტიკალურადაც. რის შედეგად წარმოგვიდგება გარკვეული შრეები რომლებშიც სხვადასხვა ძალები ბინადრობენ და რომელთანაც კავშირი ღვთაებებისთვის და მითიური არსებებისთვის ჩვეულებრივ ხდებოდა. ხოლო მოკვდავთათვის სხვადასხვა სახის საკრალური გზებითა და საშუალებებით იყო შესაძლებელი. გარკვეულ სურათს გვიხატავს თავად ქართულ ენაში შემონახული სიტყვა “სკნელი”, რომლის სხვადასხვა მნიშვნელობა არსებობს. მაგალითად ზე-სკნელი ასახავს ზეცას და მის ბინადართ. ჰორიზონტალურ, ანუ მიწიერ სამყოფს სკნელი ასახავს. ხოლო მიწისქვეშეთს სიტყვა ქვე-სკნელი. ასევე ემატება სამყაროს ჰორიზონტალური ჭრილი, წინა-სკნელი და უკანა-სკნლი. ვინაიდან  წინასკნელსა და უკანა სკნელს ჰორიზონტალურისაგან განსხვავებით კონკრეტული მიმართულება არ ააქვს (ანუ სამხრეთ დასავლეთით..და ამდაგვარი ) ადამიანები მას უბრალოდ მისტიურად: ბოროტ, ხიფათიან, იდუმალ და ფათერაკიან სამყოფს (იქ-აურს) ნათელ და კეთილგანწყობილ (აქ-აურს) უკავშირებდნენ.

 მიუხედავად იმისა რომ გადმოცემების თანახმად სამყაროს მრგალ, ზღვით ან მთებით შემოსაზღვრულ სამყოფად აღვიქვამდით. ამას სულაც არ შეუშლია ხელი იმის გაცნობიერებაში რომ გარე-სკნელი, რომელიც ჰორიზონტულ სამყაროს გარს აკრავდა, უცვლელ მარადისობად და “გაყინულ სიბნელედ” წარმოგვედგინა. რაც დღევანდელ კოსმოსად შეგვიძლია მოვნათლოთ.

რაკიღა კოსმოსს მივწვდით, სანამ იქედან დავბრუნდებოდეთ კოსმოგონიურ წარმოდგენებზეც ვისაუბროთ. ამ დრომდე აღმოჩენილი სვასტიკების და მსგავსი გამოსახულებების ფონზე  რომელიც საკმაოდ ხშირად გხვდება უძველესი კულტურის კერებში: შუამდინარეთში, ირანში, ინდოეთში. თამამად და სიამაყით შემიძლია წარმოგიდგინოთ მათ შორის უძველესი ქართული (კავკასიური) 7 ქიმიანი ბორჯღალო.რომელიც საკმაოდ მრავლად შემოგვინახა მტკვარ-არაქსისა და თრიალეთის კულტურამ. 

ბორჯღალო მარტო პოპულარული ორნამენტი არ გახლდათ.( თუმცაღა გხვდება 8 ქიმიანი  ბორჯღალოებიც, რომელიც სხვადასხვა ნაირად, რვაქიმიან ყვავილად ან ოთხი წრით და რვა ქიმით, ანუ ჯვარი ჯვარში გვხდება. მისი ნახვა ქართული ხუროთმოძღვრების თითქმის ყვლა ძეგლზე შეიძლება. ანალოგიურ სქემაში ჯდება ქართული ასმომთავრული ანბანიც, რომელზეც შემდგომ ვისაუბრებთ ) ეტიმოლოგიურად ის წარმოადგენს ორი სიტყვის სინთეზს: “ბორჯ”- ბურჯი, ფესვი. ხოლო “ლაღა” მოსავალს, გამოსავალს, ნაყოფს. შესაბამისად  წმინდა მოსავალს აღნიშნავს. მისი შვიდი ქიმი კი ცის მნათობთა თანმიმდევრული განლაგების და უწყვეტი ბრუნვის ნიშანია. მისი ცენტრი თავად “ბორჯ”-ია, ანუ საწყისი ( წმინდა ფესვი,ხილულისა და უხილავის საწყისი). შემდეგ გამოდის “ღალა” 7 მნათობი: 7 წმინდა მნათობის ქართული სახელებია: 1. მთოვარე (იგივე ყამარ) — მთვარე. 2. ჯუმა (იგივე ერმი და ოტარდი) — მერკური. 3. მთიები (იგივე ცისკრის ვარსკვლავი) — ვენერა, აფროდიტე, იშტარი. 4. მარიხი (იგივე არიან, თახა) — მარსი. 5. დია (იგივე მუშთარი) — იუპიტერი. 6.ზუალი — სატურნი. 8. ჰელიო(იგივე არდი) —მზე . ასე რომ ცის მნათობთა მოძრაობის და ციკლების შესახებ კარგად გაწაფულები ვიყავით. თუმცა ეს გასაკვირი არ არის იმ ფაქტს თუ გავითვალისწინებთ რომ ჩვენი ძირითადი საქმიანობა მიწათმოქმედება გახლდათ. შესაბამისად ხვნა თესვასა და მოსავლის მოყვანას შესაბამისი დაკვირვება და შესწავლა ესაჭიროებოდა. ( რისი თვალსაჩინო მაგალითია მიწათმოქმედების 12 თვიანი ციკლი რომელიც მითიური პერსონაჟის, უძლერესი გმირის -  ამბრნის ძალად დასაფლავებასთანაა კავშირში და რომელსაც 12 ხარი მიათრევდა საფლავისკენ. შუა გზაზედ მარხილიდან ამბრის ცალი ფეხი უვარდება და გოლიათის სიმძიმის გამო გზად ხნულს ტოვებს. შესაძლებელია ვივარაუდოთ რო ამბრის მოთოკვა და შებოჭვა ციკლების სისტემატიზაციის მცდელობას უკავშირდება რაც თავისთავად ყოველ მე-12 თვეს თავიდან იწყება) მე მგონი ცოტათი გადავუხვიეთ გზას. ნაადრევია მიწზე გადმოსვლა. ზეცაში კვლავ გვაქვს საქმე და არც თუ ისე ხელწამოსაკრავი.

ყველაზე მეტად გავრცელებული ქართული ღვთაება გიორგი ( თეთრი გიორგი ) გახლავთ. როგორც წესი გიორგი სხვადასხვა ძალთა და არსებათა მფარველად მოიხსენიებენ მაგრამ სათავეში ის მთვარის კულტთან ასოცირდებოდა. ცის ეს მნათობი საკმაოდ დიდი პატივსაცემი ობიექტი იყო ძველ მიწადმოქმედთა,მევენახეთა და მონადირეთა საქართველოში, შესაბამისად თეთრი გიორგი წარმოგვიდგება როგორც ყოვლისშემძლე ღვთაება რომელთანაც ასოცირდება ჯარგი, ჯგრაგი (სვანებთან), ჯეგე (მეგრელებთან) და კიდევ მრავალი კულტი. მოტივმა ღვთაება-მხედარზე, მონადირეზე, რომელიც თავისი ყოველწლიური სიკვდილით და აღდგომით განასახიერებდა ბუნების ყოველწლიურ კვდომას და აღორძინებას, უკვე ქრისტიანულ ეპოქაში ტრანსფორმაცია განიცადა ლეგენდად წმინდა გიორგის წამებაზე. ამ ლეგენდის თანახმად, გიორგის სხეული ღმერთმა 360 ნაწილად დაყო და იმ ადგილებში, სადაც ისინი იქნა გაბნეული, აშენდა ტაძრები. მრავალ ისტორიულ წყაროში (კათოლიკე მისიონერების და რუსი ელჩების ჩანაწერები, ქართველ ისტორიკოსთა თხზულებები) დაფიქსირებულია წარმოდგენა სამსხვერპლო ცხოველთა შესახებ, რომლებიც თითქოს თავისი ნებით მიდიან დასაკლავად გიორგისადმი მიძღვნილ ტაძრებში; თავდაპირველად ირემი მოდიოდა, მაგრამ მას შემდეგ, რაც ქალებმა წაბილწეს იგი, გასინჯეს რა მისი სამსხვერპლო ხორცი, გიორგიმ ირემი ხარით შეცვალა. ამ სიუჟეტში ასახულია უძველესი მითოლოგიური წარმოდგენების ტრანსფორმაცია - ველური ბუნების სულის გარდაქმნა კულტურული მეურნეობის (მესაქონლეობის) მფარველად. მას მიაწერდნენ ნადირთ მფარველობას, მიწათმოქმედების მფარველობას, ზეციური ცეცხლისა და ქუხილის მბრძანებლობას. გაქრისტიანების შემგედაც კი ქართველი ხალხის ძეპირსიტყვიერ ლეგნდებში (სადაც ქრისტე ღმერთიც და მამა ღმერთიც ფიგურირებენ ) წამოწყებულ კამათსა თუ შერკინებაში ყოველთვის გიორგი იმარჯვებს. რაც იმის მანიშნებელია რომ ქრისტეანობის შემოსვლის შემდეგაც (რასაკვირველია მან სულ სხვა იერსახე მიიღო)  საკმაოდ კარგად შენარჩუნა თავისი პოზიცია ქართველთა “საყვარელ ღვთაებათა პანთეონში”. გიორგი დღემდე ერთ-ერთი ყველაზე “კარგად” ტრანსფორმირებული და "შემონახული" ღვთაებათაგანია.

დღეისათვის ეს ვიკმაროთ... ჰა?! როგორია?